De vrijmetselaar Jan L heeft in mei 2011 een bouwstuk (lezing) gehouden over het Surinaamse Winti geloof. Net als de vrijmetselarij - maar ook het Katholieke geloof - kent de Witi-religie veel rituelen en symbolen die voor de insiders grote betekenis hebben en voor buitenstaanders altijd wat lastig te begrijpen zijn.
Jan Lubbelinkhof heeft met zijn bouwstuk een goede poging ondernomen om u een inkijkje te geven in het niet westerse geloofsysteem van de Surinaamse Winti-aanhangers. Geen gemakkelijk artikel, maar de moeite waard.
-------------------
Achtbare Meester, Waarde Broeders,
Jan Lubbelinkhof heeft met zijn bouwstuk een goede poging ondernomen om u een inkijkje te geven in het niet westerse geloofsysteem van de Surinaamse Winti-aanhangers. Geen gemakkelijk artikel, maar de moeite waard.
-------------------
Achtbare Meester, Waarde Broeders,
Een aantal jaren geleden had ik voorafgaand aan mijn toetreden tot de orde, een gesprek en petit comité. Daar werd mij gevraagd of ik gevoelig ben voor symbolen en rituelen. Ik heb daar verteld dat ik daar niet alleen voor open sta maar dat ik zelfs de voor mij belangrijkste symbolen in mijn huid had laten tatoeëren. Luid en duidelijk of, zoals de grote dichter Gerrit Achterberg het zo mooi verwoordde, Symbolen worden tot cimbalen.
De rituelen dan, omdat ik niet wist wie ik voor mij had en hoe open men zou staan, heb ik destijds niet verteld wat voor rituelen ik wel met enige regelmaat meemaakte en onderging. De Winti rituelen. In middels heb ik u allen leren kennen als vrij denkende mensen en zal ik het verhaal vertellen van de Surinaamse kant van mijn familie.
Ik zal vanavond proberen om het beetje kennis wat ik van Winti en de Surinaamse cultuur heb aan u over te dragen. Niet echt simpel, temeer daar er evenveel soorten winti zijn als beoefenaren, iets wat me trouwens bekend voorkomt uit onze orde. Ik zal een aantal zaken wat versimpelen omdat het u nu al zal gaan duizelen en ik anders uw aandacht echt niet gevangen zal houden. Ik hoop gewoon dat u aan het eind van de avond iets meer begrijpt en kunt plaatsen waar bepaalde zaken vandaan komen.
Zoals u allen wel weet hebben onze voorouders in Afrika slaven gekocht en die naar Amerika gebracht. Noord en zuid maar vooral naar Suriname. Ook andere landen deden dit en dit had tot gevolg dat een heleboel mensen met een eigen geloofssysteem moesten werken en leven onder een ander geloof.
Heel vreemd trouwens, slaven werden niet als mensen gezien maar moesten wel het geloof van hun meesters aannemen, alsof het toch eigenlijk wel mensen zijn. Hier kom ik zo op terug. Maar goed, met kleine verschillen kwam het Afrikaanse geloof er simpel gesteld op neer dat er 1 God is en legio "geestwezens" die we als bemiddelaars tussen God en de mensen beschouwen kunnen.
De meeste landen waar de slaven naar toe gingen waren katholiek en gaven absoluut geen ruimte voor andersgelovigen. Hierdoor kregen we rare menggeloven zoals Voodoo op Haïti, Santeria op Cuba en Puerto Rico, Kumina op Jamaica en Candomblé in Brazilië. Hoewel er grote verschillen tussen deze geloven bestaan hebben ze als gemeenschappelijke kenmerken dat de slaven zich uiterlijk tot de katholieke kerk bekeerden. Ze baden tot de katholieke versie van God maar bedoelden daar hun eigen God mee. Ze vereerden de heiligen. Nog veel sterker dan hun meesters. Logisch natuurlijk want de engelen en heiligen die zij aanbaden en aanbidden zijn gewoon vermommingen van de geestwezens waar ik het eerder over had. U kent allen natuurlijk de beelden uit de film waarbij Santeria en Voodoo neergezet worden als tovenarij, vooral als zwarte magie. Wat u daar ziet is in de meeste gevallen geen Voodoo maar Hoodoo. Hoodoo probeert enkel met rituele handelingen het lot van een enkeling of een stam of volk te veranderen. De religieuze achtergrond die Hoodoo ooit had is al lang verdwenen en het is nu enkel nog magie. Dit in tegenstelling tot Wisi, de zwarte magische kant van Winti maar nu loop ik te ver op de zaken vooruit.
Waar we zien dat in de meer katholiek georiënteerd koloniën de oude godsdienst werd geïntegreerd gebeurde dat in Suriname minder. Die reden was tweeledig. Ten eerste was er sprake van overmacht. Er waren namelijk te weinig blanken tegenover een enorme slavenmacht om enige invloed uit te kunnen oefenen op het privé-leven van de slaven. Men had al veel moeite gedaan om opstanden te voorkomen. De tweede reden om de slaven niet te bekeren, was de christelijke legitimatie van de slavernij door de negers te zien als heidenen. Daar kon je gewoon je gang mee gaan want het waren niet Gods kinderen. Simpel toch?
Ik zal mijn verhaal over Winti in vieren vertellen, eerst een stukje geschiedenis, dan een ietwat versimpelde uitleg over Winti vervolgens iets over de zwarte kant, de wisi en tot slot een paar rituelen.
Een stukje geschiedenis.
Winti was een belangrijke middel voor zingeving van de zwarte Surinamers. Vanaf 1735 waren er zendelingen van de Moravische Broedergemeente uit Hernhut in Suriname actief. Zij deden hun werk vooral onder de Indianen en de gevluchte slaven in het binnenland. De planters weigerden de Hernhutters op de plantages toe te laten. Daarin kwam pas in de negentiende eeuw verandering.
Deze verandering bij de planters had niets te maken met liefde voor de medemens. De afschaffing van de slavernij was onvermijdelijk en men moest nadenken over de toekomst. In dit licht kwam de kerstening van de slaven naar voren. Deze zouden pas hun vrijheid krijgen als ze bekeerd waren. Het christendom moest de slaven dwingen hun lot te aanvaarden, zodat zij na hun emancipatie vrijwillig zouden gaan werken in plaats van onder dwang van zweepslagen. Ook mochten de slaven geen wraak nemen op de eeuwenlange mishandeling door de blanken. Als goede christenen mochten ze geen kwaad met kwaad vergelden. Zodoende kregen vanaf 1850 de Hernhutters en katholieke missionarissen eindelijk toegang tot alle plantages.
Dit was vrij funest voor het uitoefenen van Winti als het geloof dat de voorouders van de slaven sinds mensenheugenis beleden. Het ingesteld verbod op trommelen en dansen maakte dat Winti in het geheim werd beleden. Missionarissen en zendelingen waren er op gebrand om Winti te bestrijden en van de slaven voorbeeldige christenen te maken.
Een andere oorzaak was de maatschappelijke erkenning in een christelijke samenlevingsvorm. Tijdens de slavernij kregen vrijverklaarde slaven alleen burgerrechten als ze bij een christelijke kerk waren aangesloten. Nadien verflauwde de belangstelling voor het christendom en Winti werd openlijk gepraktiseerd. De toenmalige Nederlandse overheid besloot toen tot een assimilatiebeleid dat erop gericht was om alle oude Afrikaanse gebruiken uit te bannen en de vrijgemaakte slaven tot keurige, christelijke, westerlingen te maken. Hiertoe werd in 1874 afgoderij strafbaar gesteld en werd Winti expliciet als afgoderij betiteld. Vooral in Paramaribo en omstreken mochten militaire patrouilles op slaven en vrijverklaarden schieten indien ze betrapt werden op het belijden van Winti.
Het gevolg van de assimilatiepolitiek was dat negers die hogerop kwamen, hadden geleerd om zich aan te passen aan de Nederlandse cultuur en de oude Afro-Surinaamse gebruiken kregen een slecht imago en werden geassocieerd met een lage sociale status.
Dit is er een van de oorzaken van dat veel Surinamers als je ze vraagt over Winti: “ik doe niet aan die dingen”.
Winti
Aangezien Winti een puur Surinaamse religie is zal ik nogal wat Surinaamse woorden gebruiken. Ik geef waar nodig een vertaling. Het Surinaams ofwel Sranan is een boeiende taal die voor een taalfreak niet al te moeilijk te begrijpen valt, De meerderheid der woorden is een verbastering van het Engels, vandaar de andere naam Negerengels ofwel Nengre. Sranan Tongo is de officiële naam, hierin vinden we dus Sranan - Surinam en Tongo - Tongue. De benaming Takkie Takkie werd zelfs toen Gerard Reve het had over "de tjoekietjoekie stoomboot naar het takkietakkie oerwoud" al als beledigend ervaren.
Winti is een natuurreligie die alle bovennatuurlijke wezens bevat die door Anana zijn geschapen. Anana ofwel Anana Kedyaman Kedyanpo is de schepper van het Al. Ik gebruik expres de term Anana om dat het woord Gado wat u misschien kent als vertaling van God, zowel Anana als een van de Winti’s kan aanduiden.
Winti is ook weer een tweeledig begrip, er wordt zowel de religie als de eerder genoemde boodschappers mee aangeduid. Winti betekend letterlijk wind, iets wat ontastbaar is, onzichtbaar is en zich binnen een mum van tijd over grote afstanden kan verplaatsen. Winti's zijn boodschappers of engelen die in verbinding leggen tussen de schepper van het Al, Anana en de mens.
Vorige week hield een broeder een bouwstuk over Alchemie en vertelde ons over de 4 elementen waaruit alles is opgebouwd, Water, Aarde, Lucht en Vuur. Dit verhaal sluit hier bijna naadloos bij aan, ook de Winti’s zijn verdeeld in 4 hoofdgroepen, in het Sranang: Fo Fasi Fu A Gado Libi of wel de vier manieren van het goddelijk leven.
Ieder element heeft dan ook weer zijn eigen Winti’s:
- luchtwinti’s: Kromanti, Opete, Sophia,
- aardewinti’s: Aisa, Vodu, Leba
- waterwinti’s: Watra Indji, Watra-Mamma,
- boswinti’s: Busi-Indji, Apuku, Akantasi, Busi-Mamma
Het gaat te ver om de verschillen tussen deze Winti’s uit te leggen. Laat ik volstaan met te vertellen dat zij in vier klassen zijn verdeeld ondanks dat ze eigenschappen en eigenaardigheden vertonen die met elkaar overeen komen. Bij de Winti is er ook sprake van een hiërarchische structuur, vandaar dat ze weer onderverdeeld kunnen worden in hogere, midden en lagere klassen Winti.
Ik heb verteld wat een winti is, nu hoor je vaak dat iemand winti kreeg, hoe zit dat? Je krijgt winti als je in bezit genomen wordt door een winti. Meestal gebeurt dit op een avond met zang en dans, een zogenaamde Winti-prey. Je raakt dan in trance en het wordt als volgt beschreven: Je krijgt huiveringen en kippenvel en het lijkt alsof je hoofd zwelt. Dit komt omdat de winti vanaf de grond langs je lichaam naar je hoofd gaat. Dan verlies je alle controle over je lichaam en schakelt de winti je bewustzijn uit en neemt je geest over.
Iedereen heeft een persoonlijke, een andere winti en dat geeft soms reden tot jaloezie en familieruzies. Een familielid had een Kromantiwinti, een van de machtigste winti’s. dit werd hem niet in dank afgenomen door een groot deel van zijn familie die jaloers waren.
Winti’s zijn erfelijk, dat wil zeggen dat bij overlijden van iemand de Winti overgaat op een of meer van zijn kinderen of naar andere familieleden. Dit gebeurt ook wanneer de persoon de Winti verwaarloost of slecht leeft.
Naast de erfelijkheid van de Winti is er ook een mogelijkheid dat hij zo maar iemand uitzoekt omdat hij geen "bere" of stam heeft. Naast je eigen Winti heb je "familie"- of "bere"-Winti die geen vaste persoon heeft van wie hij bezit neemt, maar de hele familie doorkruist. Daarom komt het vaak voor dat verschillende mensen uit dezelfde familie
door dezelfde goden als medium worden gebruikt
Het volgende begrip wat we moeten kennen is de Kra. De Kra is het goddelijke in de mens en staat in rechtstreeks contact met Anana. De mens kan niet met de Kra communiceren, en het dus ook niet beïnvloeden. Daarom heeft de Kra nauw verwante boodschappers om toch enigszins met de mens in verbinding te kunnen staan. In Winti wordt geloofd dat onbalans tussen Kra en delen uit de fo fasi, de vier elementen, het leven van de mens een negatief beïnvloeden.
De boodschappers van de Kra zijn er in verweven, en noemt men in de winti cultuur de Yeye. Als een mens komt te overlijden, gaat de Kra terug naar Anana in de eeuwigheid, en de Yeye wordt een vooroudergeest , een kabra of Yorka. Beide begrippen staan voor hetzelfde. Om het helemaal eenvoudig te maken wordt er onderscheid gemaakt tussen gedoopte en niet gedoopte geesten van overledenen. De gedoopte noemt men Kabra en de niet gedoopte Profen. Hier heeft het christendom duidelijk zijn invloed doen gelden op een vorm van voorouderverering.
De Winti brengt de mens in contact met zijn Kra en zijn Yeye (ziel). De Yeye geeft als het ware zijn boodschap door aan de Winti en deze brengt het in woorden, of soms op een andere manier, aan de mens over. De Yeye en de winti ondersteunen samen de Kra en bewaken deze dag en nacht, een mensenleven lang. Kra, Yeye en Winti, een pracht van een drieslag broeders.
We kunnen de Kra zien zien als de eigenaar van een huis. Niemand mag zonder zijn toestemming zijn huis betreden. Vooral geen vijandige geesten. Als dat toch gebeurd zal hij zich met hand en tand verzetten. De Kra moet daarom sterk zijn.Is dit niet het geval, dan moet hij gevoed worden door middel van een "Kratafra", een rituele maaltijd, ik kom hierop terug als ik het over de rituelen heb.
Winti dus is in wezen naast voorouder- een Kra verering , hierbij staat het zoeken van het ware zelf en het in harmonie leven daarmee centraal. Hierbij hoort ook de gedachte dat je anderen alleen goed kunt helpen als je jezelf in spirituele zin niet vergeet. Ik weet dat sommigen hier bewonderaar van Jung zijn, hij wees ook op het belang van het tot stand brengen van contact met je diepere zelf en noemde dat 'zelfverwerkelijking'. Als het u bekend voor komt, het is nog veel ouder, het stond reeds boven de tempel van Apollo, Ken U Zelve.
Winti betekent beduidend meer dan alleen de rituele activiteiten; het is een totaal systeem van begrippen over het menselijk gedrag, over verhoudingen van de mens met hen die eerder geleefd hebben, met de natuur en natuurlijke invloeden om hem heen alsook de geestelijke krachten van het universum. Het legt verbanden tussen voorouders en zij die nog geboren moeten worden. Het verklaart onvoorspelbare voorvallen door aan te geven dat ze volkomen in overeenstemming zijn met gevestigde principes. Kortom Winti poogt het onbekende aan het bekende te linken en schept daardoor orde waar eerder wanorde heerste. Ordo ab Chao dus
Winti is ook een democratische religie. Elke man of vrouw kan in principe in direct contact treden met de winti of met de voorouders, zonder tussenkomst van de bonuman. De geestelijke leiders of de bonuman beheersen noch bepalen de gang of de geloofslijn van deze godsdienst. Ik heb het nu over de bonuman maar er zijn verschillende soorten spiritueel leiders. Hoewel hun taken en vermogens elkaar soms overlappen hebben ze toch een verschillende rol in het geheel.
Allereerst de lukuman, de ziener, dit is iemand die met behulp van de geesten de toekomst voorziet.
Dan de bonuman of obiaman, zeg maar de specialist in rituelen
De obiaman is een genezer, iemand die weet of ziet hoe hij bovennatuurlijke ziektes kan genezen.
Er zijn er ook die twee soorten obiaman onderscheiden, de dresiman, iemand die alles weet van de wiwiri, de kruiden en de wintiman, die een lijntje naar boven heeft en daardoor geneest. Een goede bonuman of obiaman heeft natuurlijk alles in zich verenigt.
Deze mensen hebben nogal wat werk. Er zijn nogal wat aandoeningen, kwalen en geestesgesteldheden die een bovennatuurlijke oorsprong hebben. Ik zal straks de zwarte magie iets iets verduidelijken maar eerst de gewone fouten die mensen kunnen maken.
Ik vertelde eerder dat Sranan gebaseerd is op het Engels. Ik kwam nu echter ook een paar woorden tegen die gebaseerd zijn op het Jiddisch. Ik zal het later hebben over Kaseri watra, Kaseri is afgeleid van Kosher.
Nu gaat het over Trefu. Trefu is afgeleid van Tereifa, wat verscheurd of verboden betekent, Het is een onderdeel van de Kasjroet, de joodse spijswetten. Niet dat mijn jiddisch zo goed is maar ik ken het woord uit het bargoens als treife of triefel.
Trefu nu, de grootste zonde in de winti is, net als bij veel andere religies, het zichzelf met het bloed van een ander besmeuren. Bloed is tastbare energie van alle levende wezens. Bloed is in de ogen van de winti's onrein. Zodra er bloedoffers worden gebracht, bloed wordt gedronken of iets dergelijks erbij komt kijken is men niet meer bezig met winti, maar met duistere machten, met wisi.
Geen bloed dus, dat houdt ook in dat menstruerende vrouwen bepaalde zaken niet mogen doen. Zij mogen niet in de keuken staan en niet deelnemen aan bepaalde rituelen. Binnen de wisi, de zwarte kant van winti overigens weer wel, daar wordt aan bloed veel kracht toegedicht.
Deze Trefu, deze verboden hebben grappige bijeffecten, Zo kunnen nagenoeg alle Surinaamse mannen hun eigen potje koken. Waar het toen ik jong was not done was om in de keuken te komen is het heel gebruikelijk dat Surinaamse jongens leren koken. Immers, mamma mag dat een aantal dagen per maand niet. Dit is ook een van de redenen dat je veel oude vrouwen in de keuken ziet staan, Dan is er zekerheid dat ze niet meer ongesteld zijn. Grappig is wel dat het de gewoonte is dat de jonge meisjes meehelpen bij feesten en het eten ronddelen. Als ze geen zin hebben kunnen ze er eenvoudig onderuit door te zeggen dat het die tijd van de maand is. Maar pas op, er is bijna altijd wel een bigisma, een oudere en wijzere vrouw die daardoorheen prikt.
De meeste vormen van Trefu, van ge- en verboden dus hebben te maken met relatie binnen gezin of familie. zij hebben de zogenaamde fyofyo tot gevolg. Fyofyo is een magische ziekte die ontstaat door tussenkomst van Winti’s bij onenigheid tussen bloedverwanten of partners. Fyofyo kan enerzijds worden beschouwd als een straf van de Winti’s en anderzijds als een signaal aan de betrokkenen om te stoppen met negatieve handelingen. Er zijn wel zeven vormen van fyofyo en het gaat te ver om ze allemaal hier te behandelen. Fyofyo kan een enkeling treffen maar ook een heel gezin of zelfs een hele familie of een heel dorp. Fyofyo is veel voorkomend en de behandeling kan varieren van een simpele bedji, daar kom ik straks wel op terug tot een immens ritueel waar veel wijze mannen en vrouwen aan te pas komen.
Wisi
Met zwarte magie, de wisi, kan men een tegenstander met behulp van boze geesten ziek maken. Deze geesten handelen op commando van een zwarte magiër, de wisiman. Deze doet dat soms uit zichzelf maar veel vaker voor geld in opdracht van een ander. Deze negatieve magie wordt voor verschillende doeleinden gebruikt. Op de eerste plaats om de menselijke geest ten kwade te beïnvloeden, zodat allerlei verschijnselen op lichamelijk en psychisch gebied kunnen optreden. De geest van de mens gaat daardoor op een laag peil functioneren. Wisi wordt door velen gevreesd. Een wisi kan doordringen tot in de persoon, waardoor een wasi, een kruidenbad alleen niet helpt. Vaak zorgt een simpel drankje voor genezing. Soms echter is de oorzaak of de bezwering niet te vinden en geeft het onoverkomelijke problemen. Ik ken iemand die zijn ex een veel te hoge alimentatie betaald omdat zij een wisiman in de hand heeft genomen. Hij zal het nooit toegeven maar hij is als de dood.
Ik zal niet te veel stil blijven staan bij wisi maar alleen nog iets vertellen over het boze oog, het boze oog wordt in alle culturen gekend. Hier heet het Ogray. Het boze oog komt het sterkst over bij kinderen. Om hen hier tegen te beschermen wordt er “blauw gezet”.
Een beetje blauwsel wordt op bepaalde lichaamsdelen gesmeerd en stopt het boze oog. Het boze oog werkt naast op mensen ook op zaken. Als je iets moois aanschaft wat jaloezie kan opwekken is het slim om een beetje blauw te zetten. Ik ben hier zo aan gewend geraakt dat ik me er zelf op betrap dat te doen. Bij volwassenen zet je trouwens geen blauw, die dragen een tapu, een amulet. Tegen Ogray een Ograykrara, een zwarte kraal aan een hanger, zo een als ik om mijn hals heb hangen.
Rituelen
Ik stelde al eerder dat een mens niet met zijn kra kan praten maar wel met zijn Winti. In de winti cultuur doet men dit door water in een halve kalebas te doen Men legt de kalebas dan midden in de handpalm van de persoon bij wie de Winti wordt opgeroepen. De winti treedt dan in het lichaam van de persoon en kan zo spreken.
De Winti brengt de mens in contact met zijn Kra en zijn Yeye (ziel). De Yeye geeft als het ware zijn boodschap door aan de Winti en deze brengt het in woorden aan de mens over. De Yeye en de Winti ondersteunen samen de Kra en bewaken deze dag en nacht, een mensenleven lang.
Soms als iemand in disharmonie leeft met zijn of haar Yeye en Kra, dat wil zeggen als hij niet luistert naar zijn innerlijke stem of intuïtie, wordt de communicatielijn tijdelijk verbroken. De Kra en de yeye stoppen dan met boodschappen doorgeven aan de Winti. Men zegt dan soms dat de Kra boos of vertoornd is, maar het is de Yeye.
De Kra is onzijdig en onkwetsbaar, het is Goddelijk en niet van de mens afhankelijk. Andersom is de mens wel afhankelijk van de Kra. De Yeye van een mens kan vertoornd raken als de mens niet naar hem luistert en steeds verder van de Kra en Anana dreigt te geraken. De Yeye trekt zich dus tijdelijk terug, terwijl de Winti probeert het contact te herstellen. Dit doet de hij door in de dromen van de persoon allerlei kwesties voor te leggen. Deze dromen zijn zowel voorspellend als waarschuwend als adviserend. Vaak zijn ze zo cryptisch dat er een lukuman aan te pas moet komen om ze te duiden. Soms zijn ze vrij duidelijk. U weet dat mijn geliefde geen snijbloemen in huis wil. Zij heeft een aantal malen een voorspellende droom gehad waarin ze iemand bloemen gaf. Deze persoon overleed vrij kort daarna. Afgesneden bloemen zijn immers aan het sterven en symboliseren daarom de dood.
Doet de persoon vervolgens ondanks deze dromen niets om zijn leven te verbeteren of veranderen, dan deelt de Winti straffen uit. De persoon in kwestie raakt in conflict met zijn innerlijk en zijn geweten en voelt zich gebroken, rusteloos. De kreet "je hebt het aan jezelf te danken" zal hij of zij vaak te horen krijgen van vrienden of familie. Hier hebben de weer de fyofyo die ik eerder noemde.
Om genezing of helderheid te brengen zijn de rituelen nodig.
Het simpelste ritueel is de bedji, je neemt een kaars, de levensbron, het water, als middel om te communiceren en je bid en vraagt om klaarheid of genezing.
Het bekendste ritueel is de Switi watra, of Kaseri watra, het lekker bad, Dit na de bedji het meest simpele ritueel, die je kunt uitvoeren. Veel Surinamers maken vóór de jaarwisseling een Kaseri watra om het lichaam te reinigen. Deze mensen willen het nieuwe jaar namelijk schoon en rein tegemoet treden. Ook neem je een lekker bad voor je verjaardag, trouwdag of andere hoogtijdagen.
Voor het maken van dit bad heb je volgende ingredienten nodig:
- essences van eigen voorkeur b.v amandel, peer, ananas
- zeven geesten essence
-florida water
-bloemen naar voorkeur b.v. rozen
-een witte kaars
-een kalebas
Reinig je badkamer, prapi, een soort bekken ,je kalebas, en was de bloemen met een beetje koud water.
Steek de kaars aan voor je begint met het bad, de kaars symboliseert de levensbron.
Doe warm water in de prapi en meng daarna de andere ingredienten door het water. Als de Kaseriwatra gereed is, lees je bijv. een tekst uit de bijbel of een ander boek dat jou aanspreekt, en vraag je aan Anana om de watra te zegenen. Ook vraag je je Kra, je Dyodyo, dus je hoofdwinti en de Komfo’s ofwel voorouders van zowel moeders- als vaders kant om bijstand. Onderga het bad met geduld, al pratend met jezelf en jezelf al het beste toewensend in het nieuwe jaar of voor de aanstaande grote gebeurtenis. Dit lekker bad neem je behalve voorafgaand aan grote gebeurtenissen ook als je voelt dat je niet lekker in je vel zit. Het nemen van een lekker bad is bedoeld om tot rust te komen met jezelf en je omgeving. Het is trouwens ook mogelijk om dit samen te nemen en voorafgaand aan ons trouwen heeft mijn schoonmoeder ons een Switi watra gegeven.
Tijdens het bad draag je een panji, een omslagdoek Een belangrijk stuk cultuurgoed waarbij de kleuren en vormen betekenis hebben in de rituelen. Ik zal u niet vervelen met de diverse kleuren en patronen, het zijn er veel want iedere winti heeft zijn eigen kleuren en vormen.
Nu we het over kleding hebben, even een klein zijspoortje, u kent allemaal die mooie hoofddoeken van de surinaamse vrouwen. De anisa. Deze hebben wel een culturele betekenis maar geen rituele.
Is zij bijvoorbeeld in de rouw dan is de hoofddoek wit en wordt strak om het hoofd gedaan met beide uiteinden achter het hoofd langs naar voren en voor het voorhoofd samengebonden.
De werkelijke reden van de anisa ligt in de slavernij, op het land werden de slaven niet geacht te spreken. Dit op straffe van zweepslagen. Door de verschillende vouw- en bindvormen brachten de vrouwen toch boodschappen over. De bindwijzen dragen alle een geheime taal in zich die varieert van 'loop naar de pomp' tot 'wacht op mij op de hoek'.
Het draait in Winti om het schoonhouden van je lichaam om de geesten die in je huizen rust te geven. Hiervoor maak je ook regelmatig je binnenste schoon met behulp van een geneeskrachtige plant, de bita. Bita betekend, u raad het al, bitter. De meesten zetten thee maar anderen, waaronder ik hebben een bitastok die we in de jenever laten trekken. Op gezette tijden neem je dan 3, 5 of 7 dagen achtereen een slok uit, jawel broeders, de bittere beker. Dit om je binnenkant te reinigen. Deze bittere beker kan zelfs letterlijk genomen worden, er zijn bekers te koop, gesneden uit bitahout. Hierin giet je dan je jenever, laat het trekken en zet het aan de mond. Ik heb al moeite met drinken van mijn bitaborreltje dus laat het aan de lip zetten graag over aan de diehards.
Ik had het net over de Switi watra als middel om met jezelf in het reine te komen. Als een simpel ritueel als dit niet voldoende is kun je overgaan tot een Hebi watra, letterlijk een zwaar water. Hierbij komt de bonuman of lukuman waar ik het al eerder over had en hij bepaalt dan wat er moet gebeuren, welke kruiden in het bad moeten, of er vooraf geofferd moet worden, welke betaling moet worden gedaan etc. Dit is een vrij diepgaand ritueel en mensen reageren hier vaak vrij heftig op.
Tussen het Switi watra en het Hebi watra zit een van de mooiste gezamenlijke rituelen. De Kratafra. Letterlijk geesttafel maar er wordt hiermee een rituele maaltijd bedoeld. Hiervoor is geen bonuman nodig maar er is altijd wel een bigisma, een oudere en wijzere in de omgeving die weet hoe te handelen. Toen een aantal jaren geleden een vriend ernstig in de war was hebben wij hem samen gebaad, de switi watra waar ik het net over had maar nu waren wij het die hem met het geestrijk water wasten, waarbij wij om beurten onze heilwensen uitspraken. Hierna gingen wij aan tafel, de vriend voor wie het ritueel was kreeg een ritueel klaargemaakt bordje met rijst en uitgetelde hoeveelheden rituele kruiden en specerijen, de wiwiri. Nadat hij dit genuttigd had kwam de maaltijd voor een ieder op tafel, eentje die je deelt om je samen sterk te voelen, een met elkaar en je omgeving. Een maaltijd om gelukkig te worden. Een kratafra wordt dan ook wel af en toe gedaan als voorzorgsmaatregel, net als het lekker bad voor oud en nieuw. Telkens als wij hier het broedermaal genieten heb ik een soortgelijk gevoel. Eigenlijk is ons broedermaal een maçonnieke kratafra.
Ik heb hier uiteraard maar een paar rituelen behandeld, er zijn er veel meer. Bij alle rituelen wordt gezongen of muziek gemaakt. Ofwel traditionele liederen, kawina of kaseko ofwel christelijke liederen. Mijn absolute lieveling is het Gado wani alla sani ofwel God wil dat alles goed met je gaat. Dit lied wordt zowel bij vrolijke als droeve gelegenheden gezongen. Ik wou besluiten met een zin hieruit, de zin waarbij mijn stem meestal breekt als ik het zing.
No draai baka no fadon vrij vertaald, vervolg je reis en struikel niet.
Achtbare Meester, ik hoop hiermee aan uw opdracht te hebben voldaan.
